De Houtrustkerk

Rond 1900 werd ook in Den Haag uitsluitend orthodoxe prediking in de Nederlands Hervormde Kerk toegestaan en werden de vrijzinnigen “uitgedreven”. Noodgedwongen hebben de vrijzinnig hervormden daar in 1905 een vereniging gevormd.

Op deze wijze wilden ze een plaats in de grote of volkskerk te verwerven. De Haagse en de Scheveningse vrijzinnig hervormden gingen in 1918 een fusie aan; in 2004 bekend als de Vereniging van Vrijzinnige Protestanten te ’s-Gravenhage en omstreken.

Jarenlang kwamen de vrijzinnigen in scholen en gymnastieklokalen samen. De voorzitster van de vereniging mejuffrouw dr. N.A. Bruining en de predikant dr. A. Trouw hebben zich dan ook zeer beijverd voor de bouw van een eigen kerk en in 1936 konden de diensten in de kerk aan de Beeklaan hoek Houtrustweg worden gehouden.

De Houtrustkerk – een ontwerp van de architect L. Bok – werd door de aannemer L. van der Hoek en Zonen aan het Verversingskanaal (Afvoerkanaal) bij het voormalige landgoed Houtrust achter de Westduinen gebouwd: nog steeds een groene omgeving. De kerk oogt een dorpskerk, pretentieloos, een plaats van ontmoeting in een tuindorpse omgeving. De kosterswoning is door een lager tussendeel met de kerk verbonden. Het geheel is opgetrokken van rode baksteen en gedekt met grijze dakpannen. Een torenhaan – een geschenk van het hoofdbestuur van de Vereniging – bekroont de slanke spits van de korte toren op het kerkdak.

Boven de vroegere hoofdingang is een beige gevelsteen te zien met het Christusmonogram, de alpha en omega, korenaren en druiventros

In het klokkehuisje naast de vroegere hoofdingang hangt een luidklok, waarvan het klokketouw in de kerkzaal hangt. De door mejuffrouw Bruining geschonken bronzen luidklok is tijdens de Duitse bezetting afgevoerd. In 1948 heeft de fa. Gebr. Van Bergen, torenklokgieterij “Concordia” te Midwolda, een nieuwe bronzen luidklok “Nicolette” gegoten met het randschrift: “Hoort mijn stem, ik roep U allen Komt tot hem, Die vrede bracht Na bitt’re strijd en bange nacht.

De gevelsteen aan de kosterswoning toont een hand die de fakkel van het geloof overdraagt.

Het Klais-orgel met landelijke en internationale bekendheid werd in 1937 gebouwd door de firma Joh. Klais te Bonn volgens het electro-pneumatische systeem, onder advies van Carel Pleijsier. Er zijn 28 sprekende registers, verdeeld over drie manualen en een pedaal.

Tussen 1942-1943 werd de Atlantikwall – een Duitse verdedigingslinie van de Pyreneeën tot voorbij Hammerfest in Noorwegen – aangelegd. In het Haagse deel van deze linie werd een strook van Kijkduin tot voorbij het landgoed Clingendael ontruimd en “kaal geslagen”. In deze circa 350 meter brede strook werd een zigzag verlopende antitankgracht aangelegd; een ander deel van de linie in Den Haag bestond uit een hoge betonnen muur. De bewoners van de Vogelwijk, Scheveningen en de kaalgeslagen strook werden uit het “Sperrgebiet” geëvacueerd. Binnen de Vereniging circuleert een niet meer controleerbaar verhaal, dat een verklaring zou kunnen zijn waarom de kerk aan afbraak ontsnapte.

Bij een bezichtiging ter plaatse in verband met de evacuatie, zou één van de bestuursleden (de voorzitster Nicolette Bruining!?) met de Duitser naar het venster zijn gelopen, dat uitzicht geeft op het Verversingskanaal en op de sluisjes daarin. Vermoedend, dat de man weinig of geen verstand had van waterstaatkundige werken en van de zeesluizen, (let wel geen sluisjes, maar sluizen!), werd hem uitgelegd, dat bij vernietiging van het kerkgebouw door explosieven, er grote kans bestond, dat de sluiswerken werden geraakt en onklaar zouden worden. Bij hoog water en zeker bij een flinke stormvloed, zou het zeewater met grote kracht de stad binnendringen en wellicht de Zentrale Kommandantur bereiken. Een afdoend middel zou er niet zijn. In alle eenvoud voorgedragen was de uitwerking doeltreffend. De bezetter zag af van de afbraak van de Houtrustkerk.

In de jaren 1965-1966 werd het interieur van de Houtrustkerk onder leiding van de architect Harbert Reitsma een gemoderniseerd. De oude inventaris verdween en het liturgisch centrum verhuisde van oost naar west. De kerkvloer, de avondmaalstafel, de preekstoel, het doopvont, alles werd kiezel en cement. Het brutalisme, een architecturale stroming in deze rebelse jaren, ontleende haar expressie aan de grofheid van puur lijkende bouwmaterialen (béton brut = ruw onbewerkt beton). Bij deze culturele schoonmaak verdween ook Petrus die tot zwijgen maant achter een laag witkalk (Hand. 12:17; muurschildering van Christiaan de Moor).

De kerk heeft negen hoge glas-in-lood ramen met achttien gebrandschilderde glas-in-lood wapens die door provinciale en stedelijke afdelingen van de VVH werden geschonken. Deze hoge ramen en de twee ronde gebrandschilderde glas-in-lood ramen aan de oost-en westzijde (Christus- en Christoforusraam) zijn in 1936 door de glazenier Pieter A. Hofman vervaardigd.

De vroegere kosteres en kunstenares Inez van Maanen is met beschilderde metaalcollages en objecten van samengesmolten stukken gekleurd glas in de Houtrustkerk aanwezig.

Frits van Eeden, haar broer en ook kunstenaar, heeft in 1978 de metaalplastiek boven het doopvont gemaakt.

Henk Frans

archivaris