Even een groet - 80

Gisteren zag ik een boeiende aflevering van Nieuwsuur, waarin Rob van Wijk en Tom Middendorp met elkaar van mening verschilden over de vraag of we het conflict in Oekraïne niet laten escaleren door leverantie van steeds zwaardere wapens en onze steeds hardere retoriek. Onderaan een link naar deze aflevering. In onderstaand opiniestuk mijn persoonlijke visie op deze kwestie. Het is slechts mijn mening. Bekijk de aflevering zelf en vorm uw eigen oordeel. Want één ding staat vast: het is complexe problematiek. Maar wel van levensbelang.

De-escalatie lijkt me wijzer dan confrontatie – In de drie decennia dat hij als vredesactivist werkte, ontwikkelde oud-diplomaat Edy Korthals Altes een strategisch veiligheidsconcept dat even eenvoudig was als briljant: ‘wederzijds verzekerde veiligheid’. Korthals Altes poneerde zijn concept als een alternatief voor de MAD-strategie: ‘wederzijds verzekerde afschrikking’, die de NAVO voorstond en had geleid tot een heilloze wapenwedloop. Landen die elkaar als vijanden beschouwen hadden volgens hem baat bij de-escalerende besluitvorming zoals (1) het onderhandelen over het terugdringen van hun nucleaire wapenarsenalen en (2) het inrichten van neutrale bufferzones van naties die bij geen van de twee militaire bondgenootschappen waren aangesloten. Om die reden was na de Tweede Wereldoorlog ook besloten dat Finland en Oostenrijk geen deel zouden uitmaken van de NAVO. Het was een serieus en praktisch voorstel om de wereldvrede te bevorderen.

In latere decennia ontwikkelde de NAVO een strategie, die Mutual Assured Destruction (MAD) werd genoemd, wat ‘wederzijdse verzekerde vernietiging’ betekent. Het is een militaire strategie die ervan uitgaat dat gebruik van nucleaire wapens zal resulteren in de vernietiging van zowel de aanvaller als de verdediger. MAD is gebaseerd op het idee dat het dreigen met zware wapens nodig is om te voorkomen dat de andere partij diezelfde wapens gebruikt. Zo ontstaat een afschrikkingsevenwicht (balance of terror), dat beide zijden af zou houden van een aanval. Vooral tijdens de Koude Oorlog werd van de MAD-strategie gebruikgemaakt. Een belangrijk aspect van deze strategie is het hebben van een second strike capability. Dit is de mogelijkheid om altijd met kernwapens terug te slaan. Daarbij moet het onmogelijk zijn om in één klap alle kernwapens van een van de partijen te vernietigen.

Hoewel MAD door het afschrikkingseffect een zeker drempeleffect teweegbrengt, heeft het ook een aantal neveneffecten. Ten eerste werd de wapenwedloop hierdoor sterk bevorderd, omdat beide zijden niet het risico willen lopen dat de ander een zodanig technisch of militair overwicht opbouwt dat de second strike capability teniet kan worden gedaan, en de tegenstander het er dus op zou kunnen wagen een kernoorlog te beginnen. Ook zal de MAD-strategie, wanneer eenmaal naar kernwapens is gegrepen, leiden tot escalatie. Niet terugslaan vergroot immers het voordeel van de tegenstander en behelst eveneens de kans dat deze ook de second strike capability kan aantasten door bijvoorbeeld een operatie tegen de raketsilo’s en kernonderzeeërs. Een tegenaanval blijft dan als enige mogelijke optie over, waardoor het resultaat inderdaad algehele vernietiging is. Een aantal malen (Cubacrisis, het valse nucleaire alarm in 1983), heeft de wereld op het randje van een kernoorlog gebalanceerd, wat bij toepassing van de MAD-strategie waarschijnlijk tot wederzijdse vernietiging zou hebben geleid.

Ook nu weer dreigen we in zo’n situatie te belanden. De Verenigde Staten en Groot-Brittannië sturen de laatste weken steeds meer aan op confrontatie door het sturen van zwaardere wapens en retorische dreiging. Terwijl de Amerikaanse president aan het begin van de Oekraïneoorlog vooral uit leek op de-escalatie, spraken de VS (en ook het VK) in de afgelopen week uit dat ze door willen gaan met het steunen van de oorlog totdat Rusland niet alleen uit de Oekraïne is verjaagd, maar ook De Krim heeft verlaten. Dat kan retorische grootspraak zijn, gericht op het afdwingen van onderhandelingen. Dan zou het tot iets goeds kunnen leiden. Volgens generaal b.d. Tom Middendorp is dat het geval. Rob van Wijk, deskundige op het gebied van internationale betrekkingen en veiligheidszaken, waarschuwt echter dat deze escalerende strategie ook uit de hand kan lopen. Door steeds zwaardere wapens te leveren en Poetin terug te willen dringen, zelfs uit De Krim, verhoog je het gevoel van onveiligheid bij de Russen, wat van deze onvoorspelbare dictator een ‘kat in het nauw’ kan maken, met alle rare sprongen van dien.

We lijken te zijn vergeten dat Poetin met één druk op de knop de wereld kan vernietigen of een Derde Wereldoorlog kan forceren. Dat zal zo’n vaart niet lopen, zeggen steeds meer mensen. Maar de kans dat de Russen op beperkte schaal voor de nucleaire optie kunnen kiezen is wel degelijk aanwezig, wat onvoorspelbare en fatale gevolgen kan hebben. We hebben er als Westen dan ook geen belang bij om de tactiek van het de-escaleren te verlaten, zoals de Engelsen en Amerikanen lijken te willen doen. Zij zeggen nu Rusland zodanig te willen verzwakken dat het nooit meer een buurland kan aanvallen. Maar dat is een politieke illusie. De enige manier om dat te voorkomen is het zoeken van een compromis: een situatie waarin zowel Rusland als Europa zich veilig voelen doordat (1) nucleaire wapenarsenalen worden afgebouwd en (2) beide partijen een neutrale bufferzone erkennen van landen die noch tot Rusland, noch tot de NAVO behoren. Wederzijds verzekerde veiligheid dus. Dat lijkt me wijzer dan een nieuwe wapenwedloop en een militaire strategie die de vijand in een hoek drijft. Want een kat in het nauw maakt vreemde sprongen. En duurzame vrede is geen kwestie van afschrikking met wapens, maar van het wederzijds respecteren van elkaars belangen.

Met een groet,
Karl van Klaveren

N.B. De boeiende discussie tussen Rob van Wijk en Tom Middendorp is te zien in de aflevering van Nieuwsuur van vrijdag 29 april 2022: https://www.npostart.nl/nieuwsuur/29-04-2022/VPWON_1334514 (beide deskundigen komen aan het woord in het item dat loopt vanaf 19:45 minuten). Voor een op de-escalatie gericht pleidooi van Edy Korthals betreffende de (toen dreigende) oorlog in Oekraïne zie: https://www.trouw.nl/a-bd730e79
Voor een uitgebreid overzicht met ins en outs & voordelen en nadelen van de MAD-strategie: http://en.wikipedia.org/wiki/Mutual_assured_destruction Op vrijdag 6 mei heb ik met een klein informeel groepje van de Houtrustkerk een discussie over de westerse benadering van deze oorlog. Daarin kunnen we dit alles meenemen. Mochten er ook in de Adventskerk mensen zijn die een dergelijke discussie zouden willen voeren, dan hoor ik dan graag.