Even een groet - 96

Twee werelden?

De twee werelden van Plato. Ze worden vaak voorgesteld als voorloper van het theïstisch wereldbeeld met een natuur en een bovennatuur. Ten onrechte plaatsten theologen het natuurlijke leven dat we dagelijks ervaren tegenover een bovennatuurlijke werkelijkheid van God, die alleen door mystici kon worden gezien. De hemel tegenover de aarde. Dat lijkt me een misverstand.

Want ten diepste zijn ‘de twee werelden’ van Plato één. Ze zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Als vorm en inhoud, als werkelijkheid en ideaal. Deze beide werelden vormen een realiteit in ieder van ons. Als mensen bestaan we uit twee dimensies, twee heel verschillende werelden die kenmerkend zijn voor ons bestaan: lichaam en geest. Je zou het onze buitenkant en binnenkant kunnen noemen: de uiterlijke en de innerlijke kant van ons bestaan. De noodzakelijke ‘machine’ die we als menselijke dieren zijn tegenover onze ‘ziel’, iets in ons wat onvergankelijk is en vrij. 

Laat ik een voorbeeld geven om duidelijker te maken wat ik bedoel. Als mensen zijn we geneigd om anderen te beoordelen op hun uiterlijk. Ook situaties beoordelen we vaak op oppervlakkige wijze. Een dieptepeiling kan een heel ander beeld geven. Als we wat langer met iemand omgaan krijgen we zijn of haar ‘echte zelf’ te zien. Dat kan tot een ander beeld leiden van die persoon. Je zou die metafoor kunnen zien als een analogie van wat Plato bedoelde met ‘de twee werelden’. 

Net als mensen kent ook de werkelijkheid waarin we leven een buitenkant en een binnenkant. We noemen die twee dimensies:materie en geest. Je zou die twee kanten ook kunnen typeren met een andere tegenstelling, namelijk die tussen ideaal en werkelijkheid. Als mensheid verlangen we naar vrede en harmonie. Dat is iets waarnaar we uitzien, maar ook iets wat we nooit echt zullen bereiken. Toch ligt die onverwoestbare ideale werkelijkheid diep in ons verborgen. Het is een werkelijkheid die ons roept. Het is als ‘ideaal’ veelal strijdig met de ‘harde werkelijkheid’. Maar het is er. Ja, we leven eruit. En ook al is het een illusie, het heeft een werkelijkheidskwaliteit die in zekere zin ‘echter’ is dan ons echte leven.

Ik vermoed dat dit is wat bedoeld wordt met de uitdrukking ‘leven vanuit God’. Dat is helemaal niet zo spiritueel als we denken. Dat blijkt volgens mij wel uit de woorden van Jezus, die ‘leven vanuit God’ vaak typeerde als ‘leven vanuit het koninkrijk’. In zijn woorden: “Zoek eerst het vrederijk en zijn gerechtigheid en al het andere zal u gegeven worden” (Matteüs 6). Het gaat hier om leven vanuit sjaloom, vanuit een innerlijke vrede die zich ook wil realiseren in de wereld daarbuiten. Een innerlijke vrede die ten diepste God is. God in ons. Zodat ‘buitenkant en binnenkant één worden’, aldus het Thomasevangelie. Of zoals Jezus het zegt in het Onze Vader: “zoals in de hemel, zo ook op aarde”. Hemel is een ander woord voor binnenkant. Het innerlijk geheimenis.

Leven vanuit dit ideaal van vrede is de bron van alle beschaving. Als we ons aan dat avontuur wagen, leven we vanuit goedheid, liefde en trouw. En ook al vertreden we dat ideaal in de praktijk met onze voeten: we zullen ernaar moeten blijven streven. Hoeveel water we ook bij de wijn doen, of moeten doen. Zodra we dit visioen als waarheid opgeven, houdt de beschaving op. Ja, God bestaat. Hij/zij/het is de droom, het vrederijk in ons dat roept. Het is Vrouwe Wijsheid die aan de poorten staat. Elke dag weer. Een hele geschiedenis lang. Een levensgeschiedenis. Een mensheidsgeschiedenis. Laten we er werk van maken, in ons eigen bescheiden bestaan. Met kleine stapjes.

Met een groet,

Karl van Klaveren