Even een groet - 75

Troost in bange dagen

Het is oorlog. In Oekraïne worden mensen met bommen uit hun huizen verjaagd. Een grote vluchtelingenstroom is op gang gekomen. Het zijn donkere tijden. Ook in ons eigen hart voelen we dreiging.
Het is alsof er een zwaard van Damocles boven de wereld hangt. Ook in mijn hoofd spookt het. Ik kan me niet altijd goed concentreren op mijn werk. Ik denk dat meer mensen daar last van hebben. In die chaos vind ik soms, tot mijn eigen verbazing, troost in een oude gedachte, die soms als vanzelf door mijn hoofd flitst: de gedachte dat de wereld in Gods hand is.

Toen ik het voor het eerst ervoer, moest ik denken aan een passage uit een boek dat ik ooit vertaalde: De existentialisten van Sarah Bakewell. Het gaat over het leven en werk van Jean-Paul Sartre en Simone de Beauvoir. Ze maakten de hoogtepunten en dieptepunten van de 20e eeuw mee. Zo waren ze getuige van het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog. Ik wil uit dat boek een passage citeren. Op een gegeven moment zit Sartre in krijgsgevangenschap. Beauvoir is op van de zenuwen. In het boek lezen we over die periode:

Beauvoir wist nog altijd niet of Sartre nog in leven was. Om zichzelf rustig (en warm) te houden ging ze elke middag, na een aantal uur te hebben gewerkt en geschreven, naar de Bibliothèque Nationale of de bibliotheek van de Sorbonne om te lezen in Hegels 'Fenomenologie van de geest'. De inspanning en de geconcentreerde aandacht gaven haar troost, evenals Hegels grootse visie van de menselijke geschiedenis als onvermijdelijke stadia van these, antithese en synthese die uitloopt op de verheffing van de Absolute Geest. Ze verliet de bibliotheek elke middag met het stralende gevoel dat alles goed was – een gevoel dat ongeveer vijf minuten duurde waarna de groezelige realiteit van de stad weer op haar neerdaalde.

Simone vond (even) rust. Door het lezen van Hegel. Je zou het kunnen zien als een seculiere variant van dat oude geloof dat mij troost geeft in bange dagen. 'We zijn in Gods hand'. De Geest heeft misschien geen uitgewerkt plan met de wereld, maar volgt wel een spoor. Ze slaat met een kromme stok rechte slagen. 'Jullie hebben kwaad tegen mij gedacht. Maar God heeft het ten goede gekeerd,' zegt de bijbelse Jozef aan het einde van zijn lijdensverhaal tegen zijn broers. Het is een diep menselijke overtuiging, die 'hoop' wordt genoemd.

Je komt die hoop ook tegen in de filosofie. In de geschiedenis heeft alles een ratio volgens Hegel. Een logos. Alles dient een doel. Dat doel zal ondanks alle bochten en hobbels worden bereikt. Bij Hegel is dat doel de realisering van de vrijheid. In de Bijbel is het een rijk van vrede. Het oude mensenboek is (net als Hegel overigens) helder: de weg er naartoe gaat niet over rozen. Ze gaat door de woestijn. Het vrederijk is volgens Jezus als mosterdzaad. Zaad dat in de aarde valt en sterft. Maar het ooit zal het vrucht dragen. Meervoudig. In de lente. Dat is het geheim. Het mysterie van Pasen. Aan dat geloof, dat bizarre visioen houd ik me vast in deze verwarrende tijden. Of zoals wel gezegd wordt aan het begin van de eredienst:

Onze hulp is in de naam van het Onzegbare
dat hemel en aarde heeft geschapen,
die trouw blijft tot in eeuwigheid
en niet laat varen het werk van haar hand.

Met een groet,
Karl van Klaveren