Even een groet - 70

Ecologie en levensbeschouwing

Er vonden mooie gesprekken plaats in de Adventskerk. Het gebeurde bij een boeiende lezing van prof. dr. Rick Benjamins. Onder de titel 'Vrijzinnig en groen' sprak hij over een vergeten thema:
de levensbeschouwelijke wortels van de ecologische crisis. De 'klimaatcrisis' (ik vind dat woord altijd een soort vernauwing van het probleem) hangt samen met het moderne en joods-christelijke wereldbeeld waarmee we als westerlingen zijn opgegroeid. Het is een visie waarin de mens centraal staat (humanisme). Benjamins stelde de vraag of de mens zich in onze cultuur ten onrechte heeft afgezonderd van de wereld. Of is het echt zo dat de mens een uitzonderingspositie heeft in de wereld als het enige dier dat cultuur schept en 'solidair kan zijn met het leven'?

Ook het godsbeeld dat een rol heeft gespeeld bij het ontstaan van de ecologische crisis kwam ter sprake. Volgens de Amerikaanse theologe Catherine Keller worstelen we in het Westen met een levensvisie waarin God op afstand is gezet van de wereld, zoals ook de mens op afstand van de dierenwereld werd geplaatst. Doordat de mens werd gezien als 'het beeld van God'. Het is echter nog maar de vraag of dat de mens machtigt tot onderwerping van de aarde. Want zijn we niet juist als reflectie van de hemel het schepsel dat de aarde dient te 'beheren'. Dat is wat anders dan 'beheersen'. Zijn we niet juist als imago Dei geroepen om te werken aan een harmonieuze wereld? Anders dan de dieren.

'Want in Hem leven en bewegen wij', zei Paulus over God op de Griekse Areopagus. Dat pan(en)theïstisch wereldbeeld is misschien geschikter voor onze tijd dan het idee van een God op afstand. In Trouw stond gisteren een interview met sterrenkundige Peter Barthel. De titel van het stuk paste goed bij dit alternatieve bijbelse beeld: 'God is de kosmos die om een respons vraagt'. Dat was ook de visie van Einstein en Spinoza, al bedoelde de joodse wijsgeer uit de 17e eeuw met zijn stelling 'Deus sive Natura' (God is de Natuur) met natuur niet de flora en fauna, maar heel de werkelijkheid waarin wij bestaan. Ja, de gedachte dat 'we leven en bewegen in God' (Handelingen 17) kan ons misschien meer respect voor de wereld geven. Het maakt ons in elk geval los van het idee dat de aarde louter materie is. Een ding waarmee we kunnen doen wat we willen. Ten diepste is de aarde heilig. Zoals ook ons lichaam heilig is. De genoemde apostel noemde het lichaam een tempel. Mooi gezegd. En de spijker op de kop. Nee, ik wil niet terug naar het animisme of een pre-modern wereldbeeld. Waar ik naar zou willen zoeken is een wereldbeeld waarin de aarde meer respect krijgt. Zoals we ooit ook het idee van de menselijke waardigheid hebben bedacht. Dat is vermoed ik toch wel een sleutel. Want de mens tot God verheffen zoals in onze tijd wordt gedaan, dat helpt niet.

Met groet,
Karl van Klaveren